Το Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο Μονοδενδρίου παρουσιάζει την
ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
Fred Boissonnas
Εικόνες της Ελλάδος, Συλλογή Ριζαρείου Ιδρύματος
Με ευκαιρία την επανέκδοση του ομότιτλου λευκώματος εκτίθενται 90 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, μεγάλο μέρος των οποίων για πρώτη φορά, από τα ταξίδια του καλλιτέχνη στην Ελλάδα την περίοδο 1903-1913 και παρουσιάζονται εικόνες από την Ήπειρο, τα Επτάνησα, την Αττική, την Πελοπόνησο, τα νησιά του Αιγαίου, την Θεσσαλία κ.α.
O Fred Boissonnas από το πρώτο του ταξίδι στη χώρα μας το 1903, εντυπωσιάζεται από το χρώμα και τις οσμές της φύσης, τα παιχνιδίσματα του φωτός, τα ξεσπάσματα της φωνής, τις αρχαιότητες, τους ανθρώπους… Όλα αυτά τα στοιχεία διάχυτα σε μία ατμόσφαιρα λυρικής αταξίας, ο καλλιτέχνης τα τιθασσεύει στα δημιουργήματά του με δωρική απλότητα κι ελληνική συμμετρία, αναδεικνύοντας παράλληλα το φως ως ένα απο τα πρωταρχικά στοιχεία τους.
Με ακούραστο πάθος ο Ελβετός οδοιπόρος φωτογραφίζει την Ελλάδα και κάτω από δύσκολες συνθήκες μεταφέροντας με μουλάρια εξοπλισμό και υλικά, πραγματοποιεί 7000 λήψεις σε γυάλινες πλάκες, σκιαγραφώντας το προφίλ της χώρας και εκδίδοντας περίπου δέκα λευκώματα για την Ελλάδα, γνωρίζει στην Δύση την Ελληνική κουλτούρα.
Η ιδέα και η υλοποίηση του όλου έργου είναι του αείμνηστου Άγγελου Κίτσου.
——————————————————————————-
Εγκαίνια: Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου 2019, ώρα 6:00 μ.μ.
Οργάνωση-Παραγωγή: Ριζάρειο Ίδρυμα
Επιμέλεια-Συντονισμός: Τάκης Αναγνωστόπουλος
——————————————————————————-
ΡΙΖΑΡΕΙΟ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΟΝΟΔΕΝΔΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Ώρες λειτουργίας:09:00–16:00 (καθημερινά)
Ωράριο Αυγούστου: 10:00–17:00 (καθημερινά)
Τηλ. 26530 71573
——————————————————————————
φωτ.1_Εύβοια, σπίτι στην εξοχή, 1911
φωτ.2 _‘Ιπποι και ποδήλατα. Αθήνα, οδος Βερανζέρου
φωτ.3 _Ο Fred και ο Daniel τσουγκρίζουν τα ποτήρια με τους οδηγούς
των ζώων τους. Ζεμενό Βοιωτίας, 1903
Τ ο Φ α ι ν ό μ ε ν ο «F r e d B o i s s o n n a s»…
Η χώρα μας έχει δύο χαρακτηριστικές ιδιότητες: τη φωτεινότητα και τη διαφάνεια. Αυτές οι ιδιότητες
καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μεγαλώσαμε και ζήσαμε. Μ’ αυτές τις ιδιότητες ταυτίστηκε ο
Οδυσσέας Ελύτης και αισθάνθηκε την ανάγκη να εκφραστεί. Η ποίησή του είναι γεμάτη φ ω ς.
Πριν όμως από τον Ελύτη, ο Fred Boissonnas, με τις φωτογραφίες του, αναμετρήθηκε όχι μόνο με το
ελληνικό φως, αλλά και με το ελληνικό κάλλος και την ελληνική μνήμη.
Οι στιγμές που αιχμαλώτισε ήταν, είναι και θα παραμείνουν μαγικές… Οι δημιουργίες του δίνουν στο ελληνικό φώς την πιο λαμπερή και γνήσια έκφρασή του.
Ποιος όμως ήταν ο Fred Boissonnas (1858-1946);
Γεννήθηκε στη Γενεύη το 1858 και αποτελεί το επιφανέστερο μέλος μιας δυναστείας φωτογράφων, που βελτίωσε τη φωτογραφική τεχνολογία (τις ορθοχρωματικές πλάκες) και άφησε κληρονομιά στην ανθρωπότητα εικόνες μοναδικής και αυθεντικής ομορφιάς.
2
Πώς όμως συνδέθηκε με την Ελλάδα;
Ο πρώτος, ίσως, λόγος ήταν ο φιλελληνισμός της οικογένειας και η πεποίθησή του ότι ήταν απόγονος
Ελλήνων θαλασσοπόρων που είχαν αποικήσει στις εκβολές του Ρήνου στη Μασσαλία, από όπου είχαν τις ρίζες οι πρόγονοί του. Άλλωστε, η Μασσαλία ήταν αποικία Ελλήνων από τη Φώκαια της Μικράς Ασίας από τον 6ο π.Χ. αιώνα.
Ο παραπάνω λόγος δεν ήταν ισχυρός ώστε να φέρει τις αρχές του 20ου αιώνα τον Boissonnas στην
αναρχούμενη Ελλάδα.
Ένα βραβείο και ένας εκκεντρικός Λόρδος, ο George Napier, διαδραμάτισαν τον κυρίαρχο ρόλο.
Η φωτογραφία του της χιονισμένης κορυφής του Mont Blanc κερδίζει το χρυσό μετάλλιο το 1900 στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού. Η τελειοποίηση των ορθοχρωματικών πλακών από τον αδελφό του Edmond-Victor του έδωσε τη δυνατότητα, ώστε η εικόνα του διάσημου βουνού να βγει χωρίς κανένα ψεγάδι, με διακριτικό χωρισμό του μπλε από το άσπρο. Η φωτογραφία έκανε το γύρο του κόσμου και μεταξύ άλλων γοήτευσε και τον εκκεντρικό Λόρδο που ταξίδεψε στη Γενεύη για να αγοράσει μια διαφάνειά της, με σκοπό να την αξιοποιήσει ως φόντο στις διαλέξεις του για τον Byron.
3
Ο ξεχασμένος για τον Boissonnas Λόρδος χτύπησε… με μια επιταγή 100-γκίνες και ένα μήνυμα: «κάντε για χάρη μου στον Παρνασσό αυτό που κάνατε στο Mont Blanc».
Ο πολυάσχολος Boissonnas επιστρέφει την επιταγή με το μήνυμα: «εάν βέβαια μέσα σε ένα χρόνο θα έχετε τις ίδιες διαθέσεις».
Μετά από ένα χρόνο η επιταγή επιστρέφει με το ίδιο λακωνικό μήνυμα. Έτσι αρχίζει το 1903, μαζί με τους φίλους του, τον ιστορικό τέχνης Daniel Baud-Bovy και τον ομηριστή Victor Berard, η όμορφη περιπέτεια στην Ελλάδα με την αποτύπωση της ζωής, της μνήμης, του τοπίου και το παιχνίδι με το φώς. Η περιπέτειααρχίζει από την Κέρκυρα…
Η ομάδα Boissonnas όργωσε κυριολεκτικά την Ελλάδα -Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Ιόνιο, Αιγαίο,
Μακεδονία, Ήπειρο- και εξοικειώθηκε με το τοπίο, το φως, τους ανθρώπους, τον πολιτισμό, τόσο στην ιστορική όσο και τη σύγχρονη εκδοχή του.
Καρπός της δουλειάς τους ήταν η έκδοση ενός σημαντικού αριθμού λευκωμάτων, μεταξύ των οποίων και το «Στην Ελλάδα μέσα από βουνά και λαγκάδια» που βραβεύτηκε από τη Γαλλική Ακαδημία.
Η ασυνήθιστη προσήλωση του Boissonnas στη φωτογραφική αποτύπωση του ελληνικού χώρου και η φήμη, που συνόδευε το έργο του, οδήγησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην με κάθε τρόπο διευκόλυνση του έργου του.
4
Μάλιστα δε χρησιμοποίησε ως βασικό υλικό επιλεγμένες φωτογραφίες του (550) για την οργάνωση της μεγάλης έκθεσης που είχε σκοπό την προβολή των Ελληνικών θέσεων στο Συνέδριο Ειρήνης του Παρισιού το 1919.
Η φωτογράφιση του Boissonnas στην Ελλάδα δεν ήταν απλά μια ρομαντική περιήγηση της υπαίθρου και των αρχαιοτήτων, αφού ο φιλελληνισμός και η εκδοτική του δράση συνδυαζόταν με την τουριστική προβολή της χώρας, αλλά και η «οπτική» πλαισίωση των «ελληνικών διεκδικήσεων».
Πρέπει να τονιστεί ότι οι φωτογραφίες και τα λευκώματά του συνέβαλαν στη διαμόρφωση της εικόνας που η Ευρώπη του μεσοπολέμου σχημάτιζε για την Ελλάδα… Είναι ο πρώτος που με το βλέμμα του αγκάλιασε τον διευρυμένο ορίζοντα της αναγεννώμενης χώρας. Ο Baud-Bovy σε διάλεξή του στη Γενεύη το 1919 τονίζει:
«Για πολλά χρόνια η Ελλάδα θεωρήθηκε σαν ένα από αυτά τα νεκρά άστρα, των οποίων οι ακτίνες, διαμέσου των αιώνων και του διαστήματος, ακόμα φτάνουν ως εμάς. Φταίνε λίγο οι αρχαιολόγοι, οι ιστορικοί της τέχνης. Δεν είδαν παρά μόνο τα ερείπια [….]. Εκεί όπου άλλοι δεν πήγαιναν παρά γυρεύοντας ερείπια, εμείς ανακαλύπταμε μια φύση και έναν λαό. Και από τότε το σχέδιό μας ήταν να ασχοληθούμε όχι μόνο με τη λαμπρότητα των αρχαίων μνημείων, αλλά να ξανα-ζωντανέψουμε επίσης τα τοπία που τα περιβάλλουν, τους ανθρώπους που είναι οι καθημερινοί μάρτυρές τους».
5
Η ομάδα Boissonnas, αψηφώντας ταλαιπωρίες και κινδύνους, ταξίδεψε: α) στους αρχαιολογικούς χώρους -Δελφούς, Ολυμπία, Δωδώνη, Κνωσό, Δήλο,…- αναδεικνύοντας το πανόραμα των σωζόμενων αρχαιοτήτων,
β) σε τόπους όπου γράφτηκαν λαμπρές σελίδες της αρχαίας ιστορίας -Θερμοπύλες, Μαραθώνα, γ) σε τόπους
φορτισμένους από την πλούσια ελληνική μυθολογία -Στυμφαλία, Αχέροντα, Ιθάκη, Όλυμπο. Μάλιστα, ο Boissonnas, χάρη στην ορειβατική του εμπειρία, ανέβηκε στην κορυφή του φορτισμένου από προλήψεις αιώνων Ολύμπου, και κατέκτησε πρώτος φωτογραφικά την κορυφή του το 1913, με τη φωτογραφία που φέρει τον τίτλο « Ο Θρόνος του Δία».
Ποια όμως ήταν η μεθοδολογία στη φωτογραφική δουλειά του Boissonnas;
Ο Boissonnas ακολουθούσε συχνά την τακτική των πολλαπλών λήψεων σε διαφορετικές ώρες της ημέρας, που του επέτρεπαν να μελετήσει την καίρια μεταβολή του φωτισμού στα ερείπια και τον περιβάλλοντα χώρο.
Συχνά, προετοίμαζε τη σύνθεση σχολαστικά και περίμενε το κατάλληλο φως να της δώσει πνοή, καθώς δεν τον ενδιέφερε η απλή απεικόνιση ή τεκμηρίωση, αλλά μια πνευματική ερμηνεία του ελληνικού τόπου. Έχοντας μελετήσει τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού φωτός προσπαθούσε να αποφύγει τους κατάλευκους ουρανούς, ευνοώντας συνθέσεις όπου τα σύννεφα ή οι καιρικές διακυμάνσεις συν-διαμόρφωναν την ατμόσφαιρα της εικόνας. Στη λήψη του Παρθενώνα μετά τη βροχή, για παράδειγμα, το μνημείο ξεπλένεται, συμβολικά, από τη βεβήλωση αιώνων κάτω από έναν ανταριασμένο ουρανό που προσομοιάζει το σύγχρονο ελληνικό «γίγνεσθαι».
Η αντιμετώπιση των αρχαίων ερειπίων από τον Boissonnas δεν γίνεται με βάση μια ενιαία αισθητική γραμμή, καθώς ενσωματώνει στοιχεία διαφορετικού ύφους: όταν ασχολείται με το τοπίο τείνει συχνά προς το ρομαντικό πρότυπο, όταν η σύνθεση συνδυάζει το τοπίο με τα ερείπια το ρομαντικό ύφος δηλώνει συχνά ακόμη παρόν, όταν στρέφεται καθαρά στα ερείπια άλλοτε δίνει τις προσωπικές του συνθέσεις κι άλλοτε στρέφεται στον φορμαλισμό, αξιοποιώντας τη γεωμετρία του κάθε ερειπίου… Μάλιστα, σε πολλές δημιουργίες του παίζοντας με το φως, προτρέπει το θεατή τους να νιώσει την ανάγλυφη υλικότητα των μνημείων, αποκαλύπτοντας τη διεργασία του χρόνου πάνω στο σώμα τους. Στο έργο του, η γεωμετρία των μνημείων συνομιλεί με τις εφήμερες γεωμετρικές διατάξεις που υπαγορεύει το φως.
Το τελευταίο του ελληνικό λεύκωμα το 1933 με τίτλο- «Ακολουθώντας το πλοίο του Οδυσσέα»- περιείχε φωτογραφίες από μέρη της λεκάνης της Μεσογείου, αναπλάθοντας σε εικόνες το μυθικό έπος με έναν συμβολισμό που αφορά στη διάχυση του ελληνικού πολιτισμού, συνθέτοντας ένα πνευματικό ταξίδι διανθισμένο με αποσπάσματα της Οδύσσειας.
Το φαινόμενο Boissonnas συνέθεσε μια πληθωρική τοιχογραφία της Ελλάδας, όπου το σύγχρονο και το ιστορικό συμβιώνουν αρμονικά. Για το πολυ-επίπεδο έργο του παρασημοφορήθηκε από την ελληνική πολιτεία το 1939.
Ο ανεκτίμητης αξίας θησαυρός του μεγάλου Ελβετού φωτογράφου, που φυλάσσεται στο «Αρχείο Boissonnas» στη Γενεύη, περιλαμβάνει 150.000 φωτογραφικές πλάκες, από τις οποίες 6.000 απεικονίζουν θέματα από την Ελλάδα.
Ένα δείγμα από τις δημιουργίες του παρουσιάζεται στο λεύκωμα του Ριζαρείου Ιδρύματος,
Boissonnas:Εικόνες της Ελλάδας (2019), με ευθύνη του καλλιτεχνικού συμβούλου του Τάκη
Αναγνωστόπουλου και τη συνδρομή του Οργανισμού Προώθησης Ελληνικού Πολιτισμού (ΟΠΕΚ) και του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (ΜΦΘ).
Οι δημιουργίες του Fred Boissonnas μας δίνουν την δυνατότητα να συντηρούμε στη μνήμη μας στιγμιότυπα και πλευρές της Ελλάδας που δεν υπάρχουν πια.
Πρέπει να τονιστεί ότι οι φωτογραφίες του Fred Boissonnas, πέρα από το ιστορικό αποδεικτικό τους ενδιαφέρον, είναι έργα τέχνης μεγάλης αξίας. Άλλωστε, ήταν φωτογράφος και καλλιτέχνης μαζί και απέδωσε με μοναδικό τρόπο την πολύμορφη γοητεία του ελληνικού τοπίου, εντυπωσιάστηκε και ανέδειξε το φως ως το βασικό στοιχείο στις δημιουργίες του, αλλά και ενσωματώθηκε στις τοπικές κοινότητες και ανέδειξε το ψυχικό τους μεγαλείο…
Ο Fred Boissonnas θα παραμένει σύμβολο σεβασμού για τον ελληνικό χώρο που αγάπησε και ανέδειξε…
Ο πρόδρομος του Ελύτη…
Το Π.Σ. του Ριζαρείου Ιδρύματος, στο πνεύμα του ευεργέτη του, θεωρεί ότι ένα από τα βασικά του
καθήκοντα είναι η προβολή στις νέες γενιές των δημιουργών που με το έργο τους και τις στάσεις τους
ανέδειξαν και έκαναν γνωστά σε όλο τον κόσμο: την πολιτισμική μας κληρονομιά, το μεγαλείο του λαού μας και την ευεργετική ενέργεια της φωτεινότητάς που κυριαρχεί στη χώρα μας…
Ο Fred Boissonnas είναι ένας απ’ αυτούς…
Κλείνοντας, θέλω να τονίσω και να θυμίσω ότι το Ριζάρειο Ίδρυμα ενέταξε την προβολή του έργου του Fred Boissonnas χάρη στην ευαισθησία και τις προσπάθειες του αείμνηστου προέδρου του Άγγελου Κίτσου.
Oμ. Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Μέλος του ΠΣ του Ριζαρείου Ιδρύματος
